Vergelijken of kijken?

Vergelijken kan heel nuttig zijn. Bijvoorbeeld als je iets gaat kopen en interesse hebt in verschillen tussen producten. Maar als het over jouw persoonlijke ontwikkeling gaat, kan vergelijken je behoorlijk in de weg zitten. In dit blog deel ik een paar inzichten over de rol van vergelijken bij persoonlijke ontwikkeling, en een alternatief: kijken.

Kijk eerst, denk later, daarna testen. Maar altijd eerst kijken. – Douglas Adams

Psychologische vergelijking

Als psycholoog vergelijk ik af en toe mensen met elkaar om hen inzichten te verschaffen. Uit mijn studie en ervaring weet ik dat het een uitdaging is om dit op een betrouwbare (als ik nog een keer op dezelfde manier meet, krijg ik dan hetzelfde meetresultaat) en valide (meet ik eigenlijk wel wat ik denk dat ik meet) manier te doen. Het toepassen van psychologische testen vraagt bijzondere zorgvuldigheid en kennis. Met andere woorden: mensen psychologisch vergelijken doe je niet zomaar. Toch kom ik regelmatig mensen tegen die zichzelf, niet gehinderd door enige kennis van de psychologie, voortdurend vergelijken met anderen. Als ze hier nou dolgelukkig van zouden zijn geworden, maakt dat niet veel uit. Het tegendeel is vaak de realiteit.

Als u zichzelf niet vergelijkt met een ander zult u zijn die u bent. Door vergelijking hoopt u te evolueren, te groeien, intelligenter te worden, mooier. – Krishnamurti

Ver(re van)gelijk

Ben jij iemand die zichzelf regelmatig vergelijkt? Wat levert je dat op? Veel mensen laten hun levensgeluk verdampen door altijd op zoek te zijn naar iemand die beter of minder is dan zijzelf. Ze beschouwen zichzelf dus als verre van gelijk(waardig) aan anderen. Dit soort vergelijkingen gebeurt onbewust en werkt verzwakkend. Iemand stelde Osho, beschreven in het boek Hartstochtelijk Leven, ooit de vraag: “Het is toch juist goed om te denken: anderen hebben het nog slechter dan ik?” Osho vond dit geen goed plan en hij legde uit dat als je op zoek gaat naar iemand die het slechter heeft dan jij, je ook altijd weer iemand zal tegenkomen die het beter heeft. Dit is dus geen oplossing om je gevoel van minderwaardigheid duurzaam op te lossen. Bovendien is er nog een ander risico aan het voortdurend vergelijken, zoals in het onderstaande citaat (uit het boek Genade) kraakhelder wordt beschreven.

Wanneer we aldoor oordelen en evalueren, scheiden we ons af van wat er gebeurt. We voelen een zekere afstand van de ervaring, omdat we nu de beoordelaar van het
moment zijn geworden en we niet meer een zijn met de stroom van het bestaan. – Adyashanti

Dieper kijken naar het vergelijken

Als je naar de foto kijkt die boven dit artikel staat vallen misschien de kleurtjes op. Je zou deze met elkaar kunnen vergelijken. Misschien vind je rood mooier dan groen of andersom. Dit vergelijken is bijzonder nuttig als je de kleur van je nieuwe bankstel wil bepalen. Kijk nu nog eens naar de foto. Op het prisma dat op tafel staat valt één lichtbundel. Deze wordt door het prisma verdeeld in verschillend gekleurde lichtbundels. Hoewel de kleuren los van elkaar te lijken te zijn, komen ze uit dezelfde lichtbron en zijn ze op een dieper niveau één en dus onvergelijkbaar. Jean Cocteau zei het mooi: “Als je altijd kritisch bent zal het onvergelijkbare je ontgaan.” Als je bereid bent om voorbij vergelijking te kijken, zie je ook meteen dat elke vergelijking relatief is.

Kijk, zei de dwerg, tot de mier, hoe groot ik ben. – Romain John van de Maele

Kijk (of vergelijk) zelf maar!

Laatst sprak ik met een cliënt waarmee ik aan het thema van dit blog had gewerkt. Ze zei: “Het geeft ongelofelijk veel rust om mezelf niet meer te vergelijken met anderen. Ik mag nu van mezelf zijn wie ik ben.” Het klonk alsof ze zichzelf gezien had, zonder te oordelen. Wat je dan ziet is onvoorstelbaar mooi. Kijk zelf maar!

Liefhebben betekent ophouden met vergelijken. – Bernard Grasset

Foto: Charles Smith
Citaten gevonden op citaten.net en in de vermelde boeken.
Tekstredactie: Ellen Rietveld